Lik u kamenu, kamen u granju

Uvod u predizbornu kampanju u Banjoj Luci obilježili su parkići i spomenici. Nekom čudom, jedina stvar koja je statutom Grada direktno omogućena Gradonačelniku bez neophodnosti skupštine većine je uređenje parkova. 

Stoga je Stanivuković popravljao i uređivao i ono za čim i nije bilo potrebe, što je jedna od prizmi kroz koju se mogu gledati ovi potezi. Druga prizma je koncept uređenja parkova, u kojima dominira želja da se potroši više građevinskog materijala, pri čemu je zelenilo odbačeno kao prevaziđeno, a naglasak stavljen na savremenoj potrebi pravljenja sadržaja za instagram. 

Gledanje kroz treću, prizmu simboličkog označavanja prostora, meni je najzanimljivije. Banja Luka je specifična po svom doživljaju spomenika i onog kako oni trebaju da izgledaju. Nigdje u svijetu ne postoje spomenici koji su postavljeni tako da se oko njih sadi zelenilo koje ih zaklanja, kao u Banjoj Luci. I to nije tekovina pojedinca ili vlasti, već kontinuitet. 

Svaki spomenik bi trebao biti objekat koji dominira prostorom, postavljen tako da se na njega fokusira pažnja, podjednako vidljiv iz različitih pravaca kojima mu se prilazi. U Banjoj Luci je to, po pravilu, suprotno. Spomenik kralju Tvrtku koji je u izgradnji biće podignut među drvećem, tako da se neće vidjeti iz većine pozicija van kružnog toka. Spomen obilježje Odbrambeno-otadžbinskom ratu gurnuto je na parking pored kog dominira zgrada Elektrokrajine. Iz gradskog šetališta većim dijelom se ne vidi u potpunosti ili djelimično, bilo zbog hrama, bilo zbog zgrade gradske uprave. Biće da je ovo rješenje pronađeno isključivo po tome što se na tom parkingu nije mogla napraviti zgrada, sveti gral ovdašnje ekonomije, dok bi zauzimanje bilo kog drugog placa na kom se zgrada može napraviti, nekome značilo uskraćivanje profita.

Stoga mi je spomenik Kulinu banu posebno zanimljiv - iz nekog razloga njega ne zaklanja ništa. Na visokom postamentu, spomenik je uspio da se izdigne čak i iznad kućica u kojima se planiraju prodavati knjige, te sumnjive ideje kojoj će skorije vrijeme dati sud.  

Ipak, njegov izgled je nešto što razočarava svojom neoriginalnošću. Budući da iza bana nije ostala neka predstava na novčiću ili fresci, pri izradi kipa proradila je klasična predstava malog đokice o nečemu iz srednjeg vijeka. Sredovjekovni čovjek mora da ima bradu i mač, a kod Kulina tu mora da bude i povelja kao bonus. Pored spomenika je tekst povelje na savremenom srpskom, a iz njenog čitanja nikome neće biti jasno šta je tu pa uopšte bitno. 

Ban Kulin je istorijska ličnost o kojoj nemamo dovoljno istorijskih izvora da bi ocijenili njen značaj u vrijeme njegovog života. Vjerovatno nije prvi bosanski ban, iako je prvi pouzdano zabilježen. Povelja po kojoj je poznat je obično davanje trgovačkih povlastica, u istorijskom smislu samo detalj o ekonomskim odnosima tog vremena. Današnjim poređenjem, kao kad bi za 100 godina neki istoričari od podataka o Radovanu Viškoviću imali samo ugovor o izgradnji autoputa Banja Luka - Prijedor. 

Mitomanija koja dolazi iz komšijske Federacije može povelju zvati “rodnim listom” ili “temeljnim dokumentom” bosanske državnosti, ali to samo naglašava sjaj i bijedu te mitomanije. Temeljnim dokumentom se može nazvati Nomokanon koji je sačinio Sava Nemanjić, dokument koji uređuje sve aspekte tadašnjeg duhovnog i svetovnog života. Povelja je, da ponovimo, trgovački ugovor. 

No i pored toga, povelja nije bez značaja, i on se ne ogleda samo u tome da se u njenom uvodu priziva sveto trojstvo, pa znamo da je Kulin bio pravoslavac. Značaj može da bude i u jednom slovu.  

Povelja bana Kulina je najstariji sačuvani ćirilični dokument u kome se pojavljuje slovo “đerv”. Ono je osnov iz kog su iznikla slova Đ i Ć (pisalo se kao polukrug iznad kog je krst), što su slova koja ne postoje u pismima drugih naroda koja koriste ćirilicu. Iz tog slova možemo vidjeti da su jezik i pismo Kulinove povelje srpski. Tek u poveljama bana Matije Ninoslava, koji vlada nakon Kulina, imamo i jasno naznačeno da ban svoje podanike naziva Srbima. 

Ova istorijska digresija je potrebna da bi se shvatilo da Kulin ne mora (zapravo ni ne smije) biti samo lik sa bradom i mačem, već da se njegov značaj može predstaviti na drugačiji, simbolički način. Spomenik u obliku mramorja, srednjovjekovnog nadgrobnog spomenika, ukrašen motivima tog doba, ispisan tekstom povelje, sa istaknutim slovom đerv, sa Kulinom predstavljenim kao što se predstavljaju junaci na mramorovima (stećcima), to je već ideja koja ima dublju simboliku i više dimenzija u poruci koja se šalje.