Srpski svet i virtuelna srpska država

Srpski svet kao koncept prvi put je plasirao tadašnji ministar odbrane Srbije, Aleksandar Vulin, krajem 2020. godine. Od tada do danas taj pojam nije dobio sadržinu, a čini se da ni oni koji ovim pojmom operišu ne razumiju njegov smisao. 

Budući da je Srpski sv(ij)et jasna aluzija na Ruski svijet (Русский мир), a da se čini da ovaj izraz u javnosti češće spominju kao šifrovano ime za srpsku državu koja bi uključila teritorije izvan Republike Srbije, jasno je da oni koji se frljaju ovim terminom nemaju nikakvu predstavu o čemu govore. 

Ruski svijet je pojam koji je širi od ruske države i označava prostor koji povezuje ruski kulturni uticaj u najširem smislu. To je prostor u kom se ruski jezik uči kao neizostavno sredstvo komunikacije, koje vas povezuje sa širim prostorom u kome kroz taj jezik postaju dostupni i radovi naučnika sa ruskih univerziteta i ruski filmovi, muzika, književnost. To je svijet u kom je prestižnije upisati Univerzitet Lomonosov nego Harvard, u kom je Miloš Biković poznatiji od Tejlor Svift,  i slično. 

Osim ruskog jezika i istorije zajedničkog života u SSSR, ovaj prostor povezuju i finansijski interesi, isprepleteni sa bezbjednosnim i obavještajnim strukturama, ali shvatili ste već - u pitanju su veze koje prevazilaze granice nezavisnih država. Nasuprot ovog koncepta, “ujedinjenje koje je počelo, i koje se ne može zaustaviti” očito u fokus stavlja granice, a o duhovnoj komponenti ne vodi ni malo računa. Najekstremniji primjer su oni koji u sintagmi “Srpski svet” vide ime za novu državu koja bi obuhvatila prostore na kojima žive Srbi, kao da sasvim odgovorajuće ime za državu odavno ne postoji. 

Tema ovog teksta upravo želi da naglasi da je stvaranje duhovnog jedinstva u sadašnjem trenutku važnije od granica. Gledano kroz istoriju, Srbi su bez države bili prilično često, a ona koja bi obuhvatala sve srpske prostore više je incident u procesima dugog trajanja, nego pravilo. I raspala se jer je u njoj bilo previše različitih viđenja kako bi trebalo da izgleda. 

Apstraktni izbor koji nije “na stolu” između duhovnog jedinstva svih Srba, ali u različitim državnopravnim jedinicama, i svih Srba u jednoj državi ali u kojoj se u realnom vremenu traži konsenzus oko mnoštva pitanja, postaje jednostavan zahvaljujući prostoj činjenici: Jedinstvenu državu niko ne nudi (zapravo mnogi su joj protivnici), dok je kulturno povezivanje nešto što ne nailazi na toliki otpor.       

Spomenuto je kako je u srpsku istoriju obilježio položaj u kome su Srbi bili podanici različitih država. Taj nezavidan položaj premoštavan je na način koji bio odgovarajući za to vrijeme. Srpska država je bila srpska crkva. Uređenje Otomanskog carstva je svoje “građane” dijelilo na milete, odnosno vjerske zajednice koje su imale različite nivoe prava. Imati vlastitu crkvu, nezavisnu od grčkog patrijarha u Carigradu bio je veći stepen autonomije, i duhovne i finansijske, nego da je nemate. A sa njom je povezivanje išlo i preko granica Otomanskog carstva. 

Ta virtuelna država je omogućila da se očuva duh koji povezuje ljude koji se rađaju, žive i umiru u različitim državnim okvirima. Veze dovoljno jake da ni godine razdvojenog života ne budu prepreka da sa svih strana pohrle i ljudi i novac kad Đorđe i Miloš budu podizali ustanke. 

Đorđe i Miloš su zorni primjeri kako je potrebno odmjeriti vlastite mogućnosti u borbi za vlastite interese, koji su uvijek skopčani sa interesima velikih sila. Ono što je Miloš Obrenović dobio hatišerifom iz 1830. u pet deka je onome što je predviđao Ičkov mir iz 1806. Za više od toga moralo se čekati poklapanje globalnih okolnosti, a sva prolivena srpska krv to nije ni za jotu ubrzala.   

Pričati o ujedinjenju Srbije i Srpske, dok se tome protive oni u čijoj (ne)milosti se nalazimo, užasno je zamajavanje, koje pri tome ne prati ništa što bi se moglo nazvati stvaranje pretpostavki za ujedinjenje.  

Kao najviši dometi se slave deklaracije, iz kojih se ne rađa ništa. Ćirilice nema ni za jotu više nakon deklaracije o njenoj zaštiti. Nakon nikad više potrošenog novca za filmove i serije, rezultati su gomila ekranizovanih narko dilera, a broj ekranizovanih nacionalnih tema je mizeran, uz najčešće očajne rezultate dobijenog. O srpskoj mekoj moći se priča u kontekstu broja rasprodatih koncerata Aleksandre Prijović u Zagrebu (koji ni po čemu ne omekšavaju stav tamošnje javnosti prema Srbima). U Beogradu se izdaje Ćopićeva “Ježeva kućica” na ekavici, i u tome niko ne vidi problem. I tako u nedogled sa primjerima. 

Za razliku od naših predaka, mi danas imamo vlastite institucije i vlastite budžete. Najveći zadatak svih ministarstva kulture i obrazovanja koja se finansiraju srpskim novcem jeste da uoči šta je ključno iz srpske istorije i tradicije i da to prenese u oblike koji odgovaraju 21. vijeku. I oni to ne rade, jer je horizont na kojem posmatraju stvarnost sužen mandatom ograničenim izborima.